Lage rente en onderweging aandelen zitten herstel pensioenfondsen dwars
De Nederlandse pensioenfondsen hebben dankzij de opleving van de aandelenkoersen een ongekend goed jaar gehad, maar hun positie blijft zwak. Het is vooral de aanhoudend lage rente die een snel herstel van de fondsen in de weg zit, terwijl ze van het beursherstel niet volledig hebben geprofiteerd.
Zeker is dat de 600 Nederlandse pensioenfondsen in 2009 door het oog van de naald zijn gekropen en er nu veel beter voor staan dan een jaar geleden. De fondsen startten het jaar met een gemiddelde dekkingsgraad - de verhouding tussen de beleggingen en de pensioenverplichtingen - van 96%. Deze kwam daarop snel verder onder druk, toen de beurzen verder zakten na al een zeer slecht vierde kwartaal te hebben beleefd.
De dekkingsgraad van de fondsen zakte begin maart naar een nieuw dieptepunt van 87%. Een moment van paniek, daar een minimum van zeker 100% nodig is om aan de nominale pensioenverplichtingen te kunnen voldoen. ABP, dat bijna euro 200 mrd bezit, zakte even weg naar 83%.
Op dit moment zitten de fondsen met een gemiddelde nominale dekking van 109% weer boven het minimumvereiste. Dat geeft weer wat lucht, al wordt er over reële pensioenen, waarbij de rechten en uitkeringen jaarlijks met de inflatie worden opgehoogd, nog nauwelijks gesproken.
Om inflatievaste pensioenen te kunnen uitkeren zijn nominale dekkingsgraden nodig van zo'n 150%, een niveau dat begin 2008 nog werd gehaald. De reële dekkingsgraad ligt nu op 82%, wat neerkomt op een totaal pensioentekort van zo'n euro 110 mrd.
Hoewel de beurzen dit jaar met 25,5% zijn opgelopen, blijven de fondsen lijden onder de lage lange rente. Tegen deze maatstaf moeten ze hun pensioenverplichtingen verdisconteren, die stijgen bij een dalende rente en afnemen bij een stijging. De renteval van het afgelopen jaar was goed voor bijna de helft van de val in de dekkingsgraden.
De lange rente schommelt nu rond de 3,84%. Dat is weliswaar hoger dan eind 2008 en begin 2009, maar nog altijd ruim onder het niveau van 4,9% van twee jaar geleden.
Vervelend is dat wanneer de rente weer naar zijn niveau van begin 2008 teruggaat, het herstel van de dekkingsgraden slechts beperkt zal zijn. Pensioenfondsen zijn enkele jaren begonnen hun rentegevoeligheid te verkleinen (doorgaans met derivaten) en hebben dit beleid tijdens de crisis in een verhoogd tempo voortgezet. Dit geldt voor alle grote fondsen als ABP, PMT, BPF Bouw en het Spoorwegpensioenfonds.
Een verdere stijging van de beurs lijkt daarom de oplossing om uit de problemen te komen. Een feit is wel dat pensioenfondsen hun aandelenbelangen ten opzichte van hun totale portefeuille sinds 2008 hebben teruggeschroefd. De procentuele daling is hoofdzakelijk te wijten aan de daling van de koersen zelf.
Bijkopen van aandelen om de afgekalfde doelpercentages te repareren, is gedurende de krach slechts sporadisch gebeurd. Uit cijfers van de Nederlandsche Bank (DNB) blijkt dat dat pensioenfondsen in de twaalf maanden vanaf de tweede jaarhelft van 2008 per saldo weinig deden. In het vierde kwartaal werden zelfs extra aandelen verkocht, terwijl fondsen normaal juist bijkopen bij een daling van de koersen.
Per saldo zitten de pensioenfondsen nu op een veel lager aandelenpercentage dan begin 2008, toen de beurzen nog op een tussentijds hoogtepunt stonden. Een voorzichtige strategie, die deels wordt afgedwongen doordat de minimumeis van DNB nog steeds angstig dichtbij is.
Als de pensioenfondsen ook de komende jaren 'onderwogen' blijven in aandelen, behalen ze vermoedelijk niet het rendement dat nodig is om reële pensioenen te betalen. Maar als de beurzen binnenkort inklappen, dan blijkt de gekozen tactiek zo gek nog niet.
Naar verwachting blijven de fondsen terughoudend om meer risico's te nemen. Toezichthouder DNB liet zich recent uiterst kritisch uit over het beleggingsbeleid van de fondsen tijdens de crisis. De bank stuurt aan op maatregelen, al worden mogelijk eerst de resultaten afgewacht van de commissie-Frijns, die uitsluitsel moet geven of en in hoeverre de fondsen er nu echt naast hebben gezeten.
Reële dekkingsgraad ligt nu op 82%, wat neerkomt op een totaal pensioentekort van zo'n euro 110 mrd
