Pensioenen met eenvoudige ingreep weer toekomstbestendig

De huidige rekenmethodieken bedreigen de toekomstbestendigheid van de Nederlandse pensioenen, stelt econometrist Gerwin Griffioen. In dit artikel presenteert hij de resultaten van een simulatie van een pensioenfondsmodel waarbij de rekenrente voor het bepalen van de pensioenverplichtingen op een andere manier wordt gedefinieerd. De resultaten laten zien dat het Nederlandse pensioenstelsel met enkele eenvoudige aanpassingen toekomstbestendig te maken is.

Toekomstbestendigheid pensioenen in gevaar
In de recente financiële crisis zijn pensioenfondsen op alle fronten geraakt. Enerzijds daalden de beleggingen in waarde door dalende koersen van aandelen en schuldpapieren. Anderzijds stegen de actuele waardes van de pensioenverplichtingen door de dalende marktrentes op staatsobligaties van de meer veilig geachte landen. Naast de turbulentie op de financiële markten werden pensioenfondsen ook nog eens geconfronteerd met de publicatie van nieuwe overlevingstafels, waaruit blijkt dat de levensverwachting meer toeneemt dan verwacht. Door al deze ontwikkelingen lijkt de financiële positie van veel pensioenfondsen ontoereikend geworden te zijn.

Van alle generaties worden offers gevraagd om de financiële positie van pensioenfondsen te laten herstellen. Werkgevers en vakorganisaties hebben aangekondigd dat zij overleg hebben over een nieuw pensioenfondsmodel waarin de uitkeringen meer afhankelijk worden gemaakt van de ontwikkelingen op de financiële markten. Verder hebben de pensioenkoepels een oproep gedaan aan het nieuwe kabinet, de sociale partners en toezichthouder De Nederlandsche Bank om samen met de pensioensector te komen tot een evenwichtig pakket aan maatregelen (Open brief pensioenkoepels, 2010). Ook volgens minister Henk Kamp is er een “majeure” aanpassing van pensioenregelingen, de Pensioenwet en het daarin opgenomen financieel toetsingskader nodig om het pensioenstelsel weer toekomstbestendig te maken (Brief van de minister aan de TK, 2010).

Verdeling over generaties
Nu is het de vraag hoe de lasten over de generaties verdeeld moeten worden om de financiële positie van de pensioenfondsen te laten herstellen. Deze vraag is lastig te beantwoorden, omdat er alleen op een “geaggregeerd niveau” wordt gesproken over de financiële positie van pensioenfondsen. Immers, een pensioenfonds maakt van de (te verwachten) financiële positie geen uitsplitsing naar generatie. Daarom presenteren we in dit artikel een pensioenfondsmodel waarin er geen sprake is van solidariteit tussen generaties, maar waarin elke generatie een pensioen opbouwt in een eigen pensioenfonds.

De doelstelling van het pensioenfondsmodel is om een goed en waardevast pensioen op te bouwen tegen een betaalbare premie. Het pensioenfondsmodel sluit nauw aan bij het gangbare Nederlandse pensioenfondsmodel, maar is op enkele punten anders. Door middel van een simulatie op historische Amerikaanse en Japanse economische data worden de uitkomsten van het pensioenfondsmodel onderzocht, zoals de betaalde premie, de toegekende indexatie en de hoogte van de pensioenuitkeringen.

De simulatie van ons pensioenfondsmodel biedt waardevolle inzichten. Enerzijds kunnen de resultaten helpen bij het beantwoorden van de vraag wat een “eerlijke” verdeling van de lasten is. Anderzijds tonen de resultaten aan dat het Nederlandse pensioenstelsel met enkele eenvoudige aanpassingen toekomstbestendig kan worden gemaakt en dat het juist de huidige rekenmethodieken zijn die de pensioenen bedreigen.

Steekproefperiode en data
We onderzoeken de uitkomsten van het pensioenfondsmodel voor generaties die geboren zijn tussen 1930 en 1980. Elke generatie neemt deel aan een eigen pensioenfonds. Elk “generatiefonds” hanteert hetzelfde pensioenfondsmodel en wordt gesimuleerd op hetzelfde economische scenario. Het economische scenario bestaat uit maandelijkse rente en inflatie data en bestrijkt een periode van 70 jaar. Het economische scenario is in tweeën gesplitst en bestaat uit een historisch en een mogelijk toekomstig scenario. Het historische scenario bestaat uit Amerikaanse rente en inflatie data in de periode januari 1955 tot en met juli 2010 (Fred database). Hiermee krijgen we een indruk van de hoogte van de premies die elke generatie had moeten betalen en dit kan helpen bij de discussie over het verdelen van de lasten. Het toekomstige scenario bestaat uit het meest slecht geachte economische scenario, namelijk historische Japanse rente en inflatie data vanaf januari 1996 (Ministerie van Financiën Japan, 2010). Met behulp van deze data onderzoeken we de robuustheid van het pensioenfondsmodel tegen een slecht economisch scenario. Voor de gekozen steekproefperiodes sluiten de Amerikaanse en Japanse rente data mooi op elkaar aan. Figuur 1 toont als voorbeeld de aaneengeknoopte data van de Amerikaanse en Japanse 10-jaars rente.

Meer